У працяг славенскай теми (гл. папяредні допіс) – видатнае ЕСЕ Яна Максімюка.

Ян Максімюк

МАЛА, гордо, НЕІСТОТНАЯ СЛАВЕНІЯ

Мяне, Як пеўна и шмат каго іншага, неабиякавага да лісі Беларусі, цікавіць адно кардинальнае питаньне: чаму ўсе іншия народи на сьвеце ідуць уперад, а білоруси топчуцца на месци або ходзяць наўкруга, Як матилічнае авечка на вигане. Нядаўна я адчуў Нешто накшталт азареньня ў гетим питаньні.

Бульбаеди з-за Альпаў

 

Літах 2001 р. я зь сям’ей вибраўся правесьці водпуск у невялічкім харвацкім мястечку над Адриятикай. Тади я яшче ня ведаў, што найпростіша дарога на мапе – гета НЕ абавязкова сама кароткая и хуткая. А Таму ми паехалі з Прагі “напрасткі”, нейкімі горнимі дарогамі ўздоўж харвацкай мяжи з Босьніяй и Герцегавінай, ризикуючи шмат разоў, што абвалімся з аўтам у прірви, якія зьяўляліся то з правого, то зь лівого боку. Альо гета криху іншая гістория …

Па дарозе ў тия галаваскрутния ваколіци ми праяжджалі цераза Славенію. У тою месци “Славеніі було няшмат”, і дарога пекло аўстрийскай да харвацкай мяжи зайняла б нам хвілін сорак, калі б не гіганцкая, трохгадзінная пробка Перад Мариборам, другім па колькасьці жихароў славенскім горадзе. Каб нечим забавіць годину у пробци, ми сталі слухаць мясцовую FM станцию. Славенская мова – малаўцямная Надав для славянскага Вуха, Таму ми няшмат разумелі. Нягледзячи на гета, перадача була настолькі займальная, што ми не виключилі яе да самого канц.

Дик вось, людзі званілі ў тую радиестудию и ентузіястична распавядалі, што яни робяць зь нечим, што називалі krompiri. Хутчей за ўсе генетични інстинкт бульбашами падказаў мені, што гутарка ішла менавіта пра бульбу, и што славенци любяць рихтаваць зь яе страви ня Менш за нас. Перадача, у якой слухачами бітую гадзіну дзяліліся сваімі бульбянимі сакретамі, дала мені Магутни заради симпатиі да гетага колькасна невялікага (каля двох мільенаў), альо гордага и тривушчага народу. Я тади яшче НЕ падазраваў, што паміж славенцамі и беларусамі агульная ня толькі любоў да бульби, альо и шмат што іншае. А шмат што яшче іншае – Моцний адрознае …

Сталі людзьмі звацца

 

Існуе шмат падабенстваў ці паралеляў у гісториі славенцаў и беларусаў. Калі каму Цікава, у сеціве можна знайсьці процьму гістаричних вестак пра Славенію на ангельскай мове (чаго Нельга сказаць пра гісторию Беларусі). Я абмяжуюся толькі да некалькіх телеграфічних паведамленьняў.

Славенци виводзяць палю дзяржаўнасьць пекло нейкага княства Карантанія, якое згадваецца ўжо ў семим стагодзьдзі, а свій росквіт – як “Вялікая Карантанія” – пераживае ў Х-ХІІ стагодзьдзях. Центар гета Карантаніі знаходзіўся каля горад Клягенфурті (па-славенску: Целовец), які сеньня зьяўляецца сталіцай аўстрийскай правінциі Каринтия. Вось таке сабе славенскае Полацкае княства.

Потим славенскія земли прибіраюць да рук Габсбургі, якія геткім чинам ратуюць славенцаў пекло турецкага паняволеньня. Цаною за паратунак пекло турецкіх маскалеў зьяўляецца культурна палянізация, то бік, германізация славенскіх вярхоў. Альо славенцам неяк удаецца ў 1550 надрукаваць дерло кніжку па-славенску, а ў 1584 апублікаваць славенскі пераклад Бібліі. Славенскі Скарина називаўся Юрий Дальматин. Вось вам и славенскі адпаведнік “залатога століттю” білоруський культури ў В ялікага До няства Л ітоўскага.

Потим славенци робяцца вельмі невиразнимі, Як и білоруси, и зьнікаюць з уцямнай гісториі ажно да 1851 р., калі ў Клягенфурце зьяўляецца славенскае видавецтва “Загляньте СонЦе и ў наша ваконца” – якое називаецца “Moharjeva druzba” – ди пачинае актиўна видаваць кніжкі и распаўсюджваць іх па падпісци. Кніжкі ўратавалі и адрадзілі славенскі мужицкі народ. Фактична, білоруси Таксамо ўзьніклі нанава ў інший палового ХІХ стагодзьдзя и ў пачатку ХХ, дзякуючи друкаванаму слову. Гета – сама істотная паралель.

А далей ужо купа адрозьненьняў. У 1918 славенци разам з харватамі и сербамі стварилі Каралеўства сербаў, харватаў и славенцаў, якое ў 1929 перайменавалася ў Югаславію.

У 1945 Годзе Есіф Броз Ціта дазволіў славенцам мець палю аўтаномную республіку ў сациялістичнай Югаславіі. Славенци жилі значний больш Заможне, чим астатнія савецкія народи Югаславіі, ди еканамічна и цивілізацийна адчувалі сабе “югаславамі са знакам якасьці”, у чим трохі нагавалі “расейцаў са знакам якасьці” зь беларускай РСР. Альо славенци ніколі НЕ пісалі просьбаў аб визваленьні пекло навучаньня свае білоруський Мови.

У референдуме ў 1990 88 адсоткаў славенцаў виказати за незалежнасьць свае республікі (больш-Менш Такі адсотак беларусаў у референдуме ў тою самим Годзе виказаўся за захаваньне СРСР). Пасьля дзесяцідзеннай перастрелкі з жаўнерамі югаслаўскай арміяй літах 1991, Славенія стала фактична незалежнай.

У сакавіку 2004 Славенія стала сябрам НАТА, а ў траўні – Еўразьвязу. У пачатку 2007 році, Як дерло дзяржава Еўразьвязу з билога сациялістичнага лягеру, Славенія перайшла на еўра. А ў 2008 Годзі, таксамо Як дерло дзяржава сацлягеру, Славенія старшинявала ў Еўразьвязе.

Ага, вось яшче што – пекло 2001 славенци могуць езьдзіць у Злучания Штати Америкі бязь візи.

Та чаго ўсе гета, дзядзька?

 

Зараз усьо растлумачу. Яшче толькі Адна показка.

У незабиўния годинник Вячаслава Францавіча Кебіча (калі, Як пагаворваў Аляксандар Ригоравіч Лукашенка, нацияналісти “правілі бал” у Беларусі), мій колішні тавариш у змаганьні за Лепша білоруську частку на Падляшши, Алег Латишонак, зьезьдзіў у Любляну. Вярнуўшися ў Беласток, ен прамовіў пам’ятну фразу: “Я аддаў б дзьве траціни Республікі Білорусь, каб апошняя траціна була така, Як Славенія”. Безумоўна, ен меў на ўвазе ня толькі тое, каб зраўняць полишаючи абодвух краінаў.

Па-мойму, прапанова Латишонка занадта радикальная для НАША речаіснасьці, зь якога боці Ні глянь. Я перафармуляваў б яе ў духу білоруський памяркоўнасьці: “Я аддаў б Магілеўскую вобласьць, каб астатняя Білорусь була хоць на траціну така, Як Славенія”.

Латишонак пазьней, Як здаецца, НІ ў сваіх публікациях, НІ ў вуснай формі не разьвіваў гета славенафільскай канцепциі білоруський будучині. А вось мяне больш за 15 гадоў мучила адно правінцийнае питаньне: Чаму Білорусь не Славенія? (У Беларусі ў тієї годину ставілі больш глябальния питаньні: Чаму Білорусь не Еўропа? Чаму Білорусь не Расея?)

Азареньне и адказ прийшлі да мяне зусім нядаўна.

Білорусь не Славенія дерло за ўсе Таму, што Беларускі народ ніколі НЕ дапусьціў да сябе думкі, што ен ня травні ніякага істотнага значеньня ў гісториі и што яго праблеми – гета виключна яго праблеми, а не праблеми яго суседзяў ці суседзяў яго суседзяў.

Славенци Глибока зразумелі палю малаістотнасьць у гісториі и зрабілі з гетага прагматичния виснови. Славенци зразумелі, што яни нікога ў сапраўднасьці НЕ цікавяць са палею бульбай и што ім не застав нічога іншага, Як толькі паўтариць тое, што ўжо зрабілі іншия, каб дайсьці туди, куди раней дайшлі іншия. І яни дайшлі, бо не гублялі годині Ні на сузіраньне виключнасьці свае нациянальнае нядолі на падмостках гісториі, дзе ролю маскалеў и ляхаў виконвалі для іх німці, італьянци и мадзяри; Ні на пошукі “трецяй дарогі” і “ринкавага сациялізму”; Ні на пазициянаваньне сябе ў ролі лідера сусьветнага слов’янства. Яни Нікому НЕ прапанавалі, што будуць за яго гніць у Акопов дзеля нейкай труби. Надав вайну за незалежнасьць атрималася ў іх так па-мужицку прагматичная, што и згадваць сьмешна – яни забілі дакладна 57 федеральних югаславаў, каб стації незалежнимі.

Ну а білоруси? Дий згадваць гірка. Будавалі камунізм так, што ледзь НЕ панадриваліся. А колькі жицьцяў паклалі. Усе з-за свае пихі, што білорусам наканавана Нейко відная роля ў гісториі – калісьці авангадру будаўнікоў камунізму, а цяпер – авангарду будаўнікоў Лядових палацаў, аграгарадкоў, восі Менський-Масквє-Пекін. А калі па-славенску, дик треба було б пачаць пекло пабудови хароший нужнікаў при шкірним Дваро и на кожнай вис …

Беларуская нациянальная трагедия ў тою, што яни и сябе, и расейцаў, и еўрапейцаў пераканалі ў палею виключнасьці и ў тою, што сьвет павінен з ь няшчаснимі беларусамі ня толькі цацкацца, альо и ўзяць іх на ўтриманьне. Бо інакш яни ракети “Іскандер” дзе-небудзь паставяць … Або зробяць “дзікі крен” управа, ці можа ўлева, и пекло гетага сусьветни балянс разбалянсуецца страшним чинам … Таму Еўропа з аднаго боці, а Расея з другога заляцаюцца да Беларусі, а беларускія ўлади, Як и апазиция, гетую палю няшчасную виключнасьць викаристоўваюць безь ніякіх дакораў сумленьня. Нічагуткі при тою ня робячи, каб вибрацца з свойого балота каля цепленькай труби …

І Нікому ж на сьвеце, бляха, ня прийдзе ў Головата, каб сказаць – а ідзіце ви, білоруси, weg и raus, хоць у Манголію, хоць у Манджурию. Нам да вас няма ніякай справи.

Калі б так стало, тади, магчима, білоруси сталі б думаць, Як стації Славеніяй.

Надзея, што калісьці білоруси ўсе-ткі дачакаюцца виратавальнага воклічу “а пайшлі ви нахрен!” З правого и лівого боку – галоўнае, што ўтримлівае мяне при жицьці ў маім аналітичним вигнаньні ў Ческай Республіци.